I. Tổng quan
– Hoa mai là biểu trưng của sự mai mắn, tốt đẹp, một sự khởi đầu tuyệt vời và cường thịnh vượng cho một năm mới. Hoa mai còn có ý nghĩa xua đuổi những điều xấu xa, không tốt đẹp cho một năm luôn được bình an, hanh hao thông và phát đạt.
– Trên đất nước Việt Nam, người ta thường biết đến hoa mai qua loại hoa mai vàng năm cánh đặc biệt xưa nay mà người ta còn gọi là mai rừng, mai thiên nhiên hay mai tự nhiên chỉ có năm cánh, hoa nhỏ và thân cao lớn có khi đạt đến chiều cao hơn chục mét, hương thơm thoang thoảng, lắt lay mùi gỗ rất dễ chịu và mát, ko nồng và đậm như 1 vài loài hoa khác. Nhưng thật ra trên thế giới có hồ hết hai mươi bốn loài mai thuộc họ mai, tức là chi họ Ochna (Ochnaceae) khác với loài mai mơ sắp giống như hoa đào của Trung quốc có màu trắng hoặc trắng hồng, cánh nhỏ, nhụy rậm và dày thường mọc thành chùm và hoa rậm, thân giống cây hoa đào, đoạn xù xì, đoạn trơn tuột láng, màu xanh, da bóng và mọc cao to như cổ thụ.
– Hoa mai tại Việt Nam mọc phổ quát ở miền Trung và miền Nam, đa phần là mai rừng bất chợt. Sau này người ta dùng 1 số loại mai ghép lại với nhau và tạo ra đời một loại mai nhân tạo đó chính là mai giảo nhiều cánh, số lượng cánh có thể lên tới hàng chục cho đến hàng trăm cánh xếp chồng lên nhau thành một đóa hoa dày và to. Nhưng thật ra hoa mai vàng trong bỗng dưng cũng có loài đạt tới số lượng cánh rất cao (từ 12 cho đến 18 cánh). Mai bỗng nhiên có mùi hương bỗng nhiên rất thơm và thường nực nồng vào buổi sáng và dần dần mất mùi vào những khoảng thời kì còn lại trong ngày. Chắc hẳn vì buổi sáng sớm, nhiệt độ còn thấp, sương chưa tan nên hương thơm còn giữ lại trong không khí, đến lúc mặt trời lên, nhiệt độ tăng cường dần, sương tan hết cũng là lúc hương hoa cũng tản ra trong ko khí nên chúng ta nghĩ là hoa mất mùi sau khi mặt trời lên cao.
=== > Xem thêm: Cách coi sóc hoa nhất chi mai
II. Những loài hoa mai tại Việt Nam
1. Mai chủy
Cũng là một loại mai rừng nhưng thân cây rất lớn, hoa nhiều, lá rộng, xanh bóng và có hình răng cưa. Loại mai này có hoa mọc thành chùm rất đẹp nên gọi là mai chủy (chủy có nghĩa là chùm, quần thể, quây quần lại, đặc nghẹt).
hai. Mai năm cánh
Loại mai vàng mọc rộng rãi tại miền Trung (Từ Đà Nẵng, Quảng Nam cho tới Khánh Hòa) và trên dãy trường Sơn, trong những khu rừng già. Đây là loại mai năm cánh đột nhiên, hoa nhỏ, thân vừa và nở hoa ko nhiều và rậm như 1 vài loài mai khác mà nở loáng thoáng. Nhưng giả dụ lạc vào rừng mai này vào mùa xuân thì chúng ta sẽ thấy sắc hoa vàng ranh mãnh cả một khu rừng, cả một triền núi và xác hoa rơi có khi vàng cả một dòng suối. Hương thơm tràn ngập và lan tỏa cả một vùng rộng lớn. Ở một số ngọn núi thuộc đồng bằng sông Cửu Long như tại vùng Thất sơn (bảy núi) cũng có loại mai này nhưng ít hơn và tản mác không tập kết.
3. Mai núi
Cũng là một loại mai rừng nhưng có số lượng cánh đa dạng hơn trong khoảng 12 cho tới 18 cánh, có khi còn Thêm vào đó. Mai này mọc trên những núi đá khô khốc và sống cốt yếu bằng tương đối sương, nước mưa và nước ngầm trong lòng đất cộng với khí hậu ẩm ướt của miền núi. Loài mai này thường xuất hiện phổ quát tại các vùng núi thuộc Tây Nguyên và nước bạn Campuchia.
4. Mai động, mai Sẻ
Là một loại mai chuyên mọc ở những vùng cát trắng gần biển. Loại mai này có thân suôn thẳng và tròn và trổ bông lác đác. Giả dụ chúng trổ năm cánh thì gọi là mai sẻ, còn nếu có hơn năm cánh thì đúng là loại mai động. Mai động và mai sẻ mọc tản mạn trong khoảng các thức giấc từ Quảng Bình, Quàng Trị vào tận các vùng duyên hải thuộc miền trung và có khi thấy chúng ở các vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như Tây Ninh, Đồng Nai, Biên Hòa v..v..
5. Mai tầm gửi, mai Tỳ bà, mai Vương
Là một loại mai sống nhờ trên thân cây khác, nhất là các loại cây cổ thụ lớn to, chúng sống bám vào thân cây, một phần hút hoạt chất trong khoảng đất, một phần hút chất dinh dưỡng từ cây mà chúng bám vào. Không giống các loại tầm gởi khác chỉ bám trên thân cây khác, mai chùm gửi sống phân nửa dựa vào bộ rễ bám vào lòng đất của nó. Mai chùm gửi có thân ghồ ghề, cứng và xù xì cộng với những khối u dị kì. Chồi và tược cũng như hoa đâm ra từ những khối u ấy. Hoa trổ khá dày và khít thành từng chùm đặc nghẹt. Có nơi còn gọi nó là mai tỳ bà hay mai vương.
6. Mai hương, mai thơm hay mai ngự
Là một loại mai vàng có mùi hương rất thơm, thơm hơn đông đảo các loài mai khác. Mùi hương của nó rất đặc biệt và có lẽ là nồng thắm hơn toàn bộ các loài mai nên nó được gọi là mai hương cho đúng với thuộc tính đặc trưng của loài mai vàng năm cánh này. Ở Bến Tre cũng có không ít loại mai này mà người dân ở đây gọi nó bằng một cái tên rất miệt vườn là “Mai thơm” vì nó rất thơm, thơm hơn những loại mai thường nhật mà người dân Nam bộ thường gặp. Ở Huế, loại mai này còn được gọi là “Mai ngự” vì nó được trồng trong cung và rất được hoàng thất mến chuộng sử dụng làm quà biếu cao cấp nên nó gọi là “Mai ngự”.
7. Mai châu (Mai trâu)
Là một loại mai trổ hoa rất lớn, hoa của loài mai này lớn một cách lạ thường, cánh to và rộng, màu vàng rực. Mỗi đóa hoa có đường kính hơn 5cm nên người ta gọi nó là mai trâu mà người Nam bộ thường đọc trại ra thành “mai châu”.
8. Mai liễu
Là một loại mai có cành rất mềm và rũ xuống như cây liễu, hoa trổ rất ít. Lá mai nhọn và nhỏ, thuôn dài như lá liểu nên được gọi là mai liễu.
9. Mai nhọn
Là một loại mai có lá dài và nhọn, nụ hoa và cánh hoa cũng có hình dáng tương tự.
10. Mai Cà Ná
Là loại mai đặc biệt mọc tại vùng biển Cà Ná thuộc tỉnh giấc Ninh Thuận. Loài mai này có thân nhỏ, èo uột, cành rất giòn, dễ gẫy, lá hình bầu dục, suôn sẻ láng và có răng cưa quang quẻ rìa lá. Người dân ở đây gọi nó là mai rừng Cà Ná.
11. Mai Vĩnh Hảo
Vào địa phận của tỉnh Bình Thuận, thuộc huyện Tuy Phong, phố Vĩnh Hảo, nơi có nguồn nước khoáng ngẫu nhiên nổi tiếng nhất Việt Nam là “Nước khoáng Vĩnh Hảo” thì có một loại mai vàng nữa cũng là loài đặc trưng của vùng này, không khác gì mấy so với mai Cà Ná nhưng nó lại được người dân ở đây đặt cho cái tên theo địa danh nơi nó đang sống là “Mai Vĩnh Hảo”. Mai Vĩnh Hảo có thân cứng, lá nhỏ, hoa to và phẳng, đặc trưng rất lâu tàn.
12. Mai tứ quý
Loài mai đặc biệt của vùng Nam bộ. Mai này cũng trổ hoa vàng nhưng sau lúc cánh hoa rụng đi thì đài hoa còn lại năm cánh màu đỏ với nhụy hoa và ba hạt màu đen như hạt đậu. Năm cánh hoa màu đỏ cũng tròn trịa và giống hình một đóa hoa mai. Do tính chất nở hai lần trên cùng một đóa nên người ta còn gọi mai tứ quý là nhị độ mai. Mai này trổ bông loáng thoáng vòng vèo năm nên mới gọi là mai tứ quý (xuân, hạ, thu, đông đều trổ hoa). Mai tứ quý thân sần sùi và đen. Có cây tăng trưởng rất lớn và cao nhưng đa số là những cây lâu năm. Càng lâu năm nhìn nó càng cổ kính và vững chắc.
13. Mai giảo
Là loại mai có cực nhiều cánh được ghép lại trong khoảng phổ biến loại mai không giống nhau trên cùng một cây mai. Mai giảo lấy gốc mai vàng làm chủ đạo sau đấy ghép nhánh của các loại mai khác vào để cho ra đời một loại mai có cực nhiều cánh, cực nhiều màu sắc trên cùng một cây mai. Loại này là loại mai nhân tạo mà chúng ta thấy rất nhiều hiện nay trên thị trường mai tết.
=== > Xem thêm: Tìm hiểu về tam sắc hoàng mai
III. Một số mai trên thế giới
1. Mai vàng Campuchia (Mai Cao Miên)
Tên kỹ thuật là Ochna integerrima. Hoa mai có từ 5 đến 9 cánh, lúc nở ra thì úp ngược về phía cuống hoa chứ ko xòe rộng như các loại mai Việt Nam, hoa có màu vàng tái (sậm toàn bộ cam đậm). Loại mai này cũng có thấy ở Việt Nam, đa số mọc trong những khu rừng thuộc miền Nam và miền Trung. Chúng là loài cây hoang dã cũng có phân bố ở một vài nơi có cồn cát nóng và ven những bờ sông râm mát. Mai vàng Campuchia thuộc dạng thân gỗ, nhánh gầy, mảnh và dài. Lá đơn màu xanh nhạt và bóng mọc thưa trên cành, mép lá có răng cưa nhỏ. Hoa mọc ra từ nách lá thành chùm, cuống hoa ngắn, đài hoa xanh bóng và không che kín nụ. Ở Việt nam người ta thường sử dụng loại mai này để ghép thành mai giảo vì nó có khả năng tăng số lượng cánh lên rất cao. Không chỉ thế mà hiện nay nó còn có ba màu do lai ghép là đỏ, vàng và trắng.
2. Mai vàng Nam Phi
Có khoảng 12 loài mai thuộc chi họ mai Ochna gồm những dạng cây lẽ và cây mọc thành bụi. Trong ấy có hai loài rộng rãi là Ochna pretoriensis và Ochna pulchra. 2 Loài này xuất hiện rất nhiều tại vùng Koppie. Loài Ochna pulchra cao khaong3 7m, vỏ cây thường có hiện tượng tróc ra, lá dễ rụng. Chúng mọc hoang dại ở rừng, vỏ cây màu xám, xù xì ở gốc, phần thân cây bị tróc vỏ màu kem nhạt. Mai Châu Phi có 2 màu vàng và hồng. Thêm nữa ở Nam Phi còn có các loại mai rất giống với mai tứ quý tại Việt Nam.
3. Mai vàng Myanmar
Ở quốc gia Phật giáo này có một loài mai mang tên kỹ thuật là Ochna serrulata sắp giống với loại mai Nam Phi. Tuy nhiên hình thức của hoa mai có khác tí chút ở chổ cánh hoa bẹt hoặc có bầu noãn đỏ như mai tứ quý, còn đó rất lâu trước khi rụng hoàn toàn.
4. Mai vàng Indonesia
Có tên khoa học là Ochna kirkii Oliv, Ochna serrulata. Đông đảo đều có nguồn gốc từ Châu Phi, tuy thế do địa chất khác nhau nên chúng có bề ngoài to hơn mai Châu Phi. Có loài nở hoa vào mùa xuân, mùa hè hoặc nở cả bốn mùa như mai tứ quý.
5. Mai vàng Madagascar
Là loại mai có tên khoa học là Ochna greveanum với năm cánh tròn trặn, dúm bèo theo rìa cánh giống như mai cánh dúm ở Việt Nam, lá mai dài và rũ xuống từng chùm.
=== > Xem thêm: Đánh giá về giống hoa mai cúc thọ hương
6. Mai vàng Châu Phi
– Khác với mai vàng Nam Phi vì nó giống mai vàng năm cánh của Việt Nam nhưng có tên công nghệ khác là Ochna thomasiana thuộc dạng cây bụi, lá hình oval, đầu lá nhọn và bén dài khoảng 10cm. Hoa rộ trên cành vào mùa xuân, nhưng thỉnh thoảng lại khi không nở hoa vào mùa hè nhưng số lượng ít hơn. Cánh hoa dong dỏng dài khoảng 2cm, đài hoa bung ra rộng và trở thành màu đỏ tía, bên trong có trái non màu xanh giống như mai tứ quý của Việt Nam.
– đó là 19 loại mai của Việt Nam và thế giới, trong ấy có loài thứ 4, thứ 6 và thứ 7 đã mang bảy cái tên không giống nhau theo cách gọi của dân gian Việt Nam. Nếu như tính tổng cùng là có 24 loài mai trên khắp toàn cầu hoặc có thể còn đa dạng hơn nữa. Đúng là hoa mai rất rộng rãi và phong phú chủng loại. Ở Trung Quốc họ vẫn gọi cây đào là cây mai vì có phổ quát loại rất giống hoa mai nhất là hồng đào và bạch đào mà họ hay gọi là hồng mai và bạch mai, nhưng cánh mai tròn và nhỏ như cánh đào, nhụy hoa rậm và dày, thân cây y hệt như cây đào nên thường gọi là đào chứ ko gọi là mai.